Doniesienia naukowe dowodzą, że utrata masy ciała i niedożywienie wpływają na pogorszenie wyników leczenia. Przykładowo, utratę masy ciała odnotowuje się u 10% pacjentów z rakiem prostaty i aż u 70% pacjentów z rakiem trzustki.

Powszechnie uznaje się, że interwencja żywieniowa u pacjentów z chorobą nowotworową może zwiększyć spożycie składników odżywczych, utrzymać masę ciała, poprawić morfologię krwi, poprawić jakość życia, zmniejszyć toksyczność leczenia i prawdopodobnie przedłużyć życie.

Pierwszym krokiem powinno być zachęcenie pacjenta do wysokoenergetycznej diety bogatej w białko i tłuszcz. Obejmuje to wybieranie żywności o wysokiej zawartości składników odżywczych, wzbogacanie żywności lub stosowanie dodatkowych przekąsek. Dieta powinna być indywidualnie dostosowana do czynników utrudniających przyjmowanie pokarmu, takich jak jadłowstręt, nudności, zaburzenia smaku i zapachu, zapalenie błony śluzowej, zaparcia, dysfagia, przewlekłe bóle brzucha, biegunki, a także zaburzeń czynności przewodu pokarmowego potencjalnie odpowiedzialnych za te objawy. Podanie doustnych suplementów pokarmowych (ang. oral nutritional supplements - ONS) rozważa się, gdy spożycie pokarmów jest niewystarczające. Nie ma ścisłych wytycznych, ale pokarmowe suplementy diety zaleca się, gdy spożycie składników odżywczych jest <75% zapotrzebowania.

Czym są doustne suplementy pokarmowe (ONS)?

ONS to produkowane komercyjnie wieloskładnikowe produkty płynne, półstałe lub proszkowane stanowiące jedną z metod żywienia dojelitowego, będące źródłem makro- i mikroelementów. Jest to specjalna kategoria żywności medycznej przeznaczonej do wyłącznego lub częściowego żywienia pacjentów, u których tradycyjne żywienie jest niewystarczające. ONS różnią się od suplementów diety dostarczających witaminy, minerały i pierwiastki śladowe w postaci tabletek, a ich etykietowanie i skład muszą być zgodne z Rozporządzeniem delegowanym Komisji (UE) 2016/128, obowiązującym od 22 lutego 2019 r.

Aby produkt został uznany za pełnowartościowy pod względem odżywczym, konieczne jest, aby zawierał zbilansowaną ilość mikro i makroskładników. Zawartość mikroskładników określa się w odniesieniu do dostarczanej energii, przy czy 1500 kcal musi zawierać 100% dziennego zapotrzebowania na mikroskładniki.

Najczęściej występujące rodzaje ONS:

• Produkty standardowe (1 kcal/ml)
• Produkty wysokoenergetyczne (>1.2 – 2.4 kcal/ml)
• Produkty wysokobiałkowe (>20% energii pochodzenia białkowego)

ONS mogą być produkowane na bazie mleka, soi lub soku. W ich składzie rutynowo zawarty jest błonnik, jednak dostępne są również produkty bez błonnika. ONS na ogół nie zawierają laktozy.

ONS dedykowane są dla pacjentów cierpiących na konkretne jednostki chorobowe mają skład makro- i mikroskładników odżywczych dostosowany do przewidywanych potrzeb konkretnej choroby.

Przykładowo częściowo zhydrolizowane ONS zawierające wstępnie strawione makroskładniki odżywcze dedykowane są pacjentom z zespołem złego wchłaniania, zaburzeniami trawiennymi i metabolicznymi.

Z kolei produkty dedykowane dla pacjentów onkologicznych są zazwyczaj wysokoenergetyczne, wysokobiałkowe i zawierają kwasy tłuszczowe omega-3 w postaci kwasu eikozapentaenowego/kwasu dokozaheksaenowego oraz argininę, glutaminę i nukleotydy.

Jak i kiedy stosować ONS

Spożywanie ONS należy zalecać między posiłkami lub po posiłkach, a nie przed posiłkami lub jako zamiennik posiłku. Pomaga to zmaksymalizować skuteczność odżywienia organizmu i nie wpływa na zmniejszenie apetytu na zwykłe posiłki. Aby ONS był skuteczny, należy zalecić co najmniej dwie porcje dziennie, przez okres 3 miesięcy. Pacjenci, którym zalecono ONS, powinni być poddawani kontroli w regularnych odstępach czasu, aby monitorować przestrzeganie zaleceń przez pacjenta oraz oceniać postępy w osiąganiu celów leczenia. Stosowanie ONS jest bardziej skuteczne, gdy ich przyjmowanie jest zalecane i nadzorowane przez dietetyka.

Niedawna zbiorcza analiza dotycząca osób starszych (nie chorych na raka) wykazała, że porady dietetyczne udzielane przez dietetyka, w tym w razie potrzeby ONS, były skuteczniejsze w osiąganiu przyrostu masy ciała niż samo zapewnienie ONS (niewłaściwe ich stosowanie miało negatywny wpływ poziom energii dostarczanej organizmowi).

Analogiczną zależność zaobserwowano u pacjentów onkologicznych, u których zaobserwowano, że poradnictwo żywieniowe i uzasadnione zalecenia ONS skutkowały konsekwentną poprawą w różnych aspektach stanu odżywienia, podczas gdy sam dostęp do ONS dawał jedynie niewielkie, nieistotne efekty.

Skuteczność doustnych suplementów pokarmowych

W literaturze dostępne są przeglądy i metaanalizy dotyczące wpływu ONS na wyniki badań klinicznych. Warto zauważyć, że większość metaanaliz opisuje heterogenne grupy pacjentów niedożywionych, cierpiących na różne typy i stopnie zaawansowania nowotworów oraz poddanych różnym rodzajom leczenia (chemioterapia, radioterapia, operacja).

W jednym z dostępnych w literaturze przeglądów systematycznych (Lee i in.) opisano analizy dla poradnictwa żywieniowego bez ONS (cztery badania), poradnictwa żywieniowego z ONS (pięć badań) i ONS bez poradnictwa (trzy badania). Wyniki sugerują, że poradnictwo żywieniowe z ONS lub bez ONS wiązało się z lepszymi wynikami żywieniowymi, ale stosowanie ONS bez poradnictwa dietetycznego nie przekładało się na lepsze wyniki, a nawet je pogarszało. Przegląd ten obejmował różne rodzaje i stadia raka; różnice w czasie trwania interwencji; różne porównania w grupie kontrolnej; oraz leczenie radioterapią, chemioterapią lub zabiegiem chirurgicznym. Heterogeniczność była duża, dlatego nie przeprowadzono metaanaliz. Pomimo tej heterogeniczności fakt, że poradnictwo żywieniowe, z ONS lub bez ONS wykazało pozytywne wyniki w zakresie stanu odżywienia, był spójny we wszystkich badaniach włączonych do analiz.

Powyższe stwierdzenia, dowodzą konieczności szerzenia poradnictwa żywieniowego, które pozwoli organizmowi na właściwą odbudowę i regenerację oraz uruchomienie wszystkich niezbędnych procesów zdrowotnych, którymi dysponuje a które są niewykorzystywane z powodu braku budulca.

Literatura:

Use and effects of oral nutritional supplements in patients with cancer. Marian A.E. de van der Schueren R.D., Nutrition 67_68 (2019) 110550